Η γλωσσική ικανότητα του παιδιού είναι το αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας, που ξεκινάει με τη γέννηση του και ακολουθεί μία ραγδαία πορεία ανάπτυξης μέχρι την ηλικία των 6-7 ετών. Οπότε με την είσοδο τους στο Δημοτικό, τα παιδιά έχοντας κατακτήσει επιτυχώς τον προφορικό λόγο, στα τρία επιμέρους συστήματα: φωνολογικό, συντακτικό και σημασιολογικό, μπορούν να περάσουν ομαλά και χωρίς δευτερογενείς δυσκολίες στην εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης και να έχουν επιτυχημένη σχολική πορεία.
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε και να εντοπίσουμε έγκαιρα τις τυχόν καθυστερήσεις και διαταραχές στο λόγο και την ομιλία ενός παιδιού, θα πρέπει να γνωρίζουμε τα στάδια τυπικής ανάπτυξης του λόγου και της ομιλίας.
Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι το κάθε παιδί είναι μοναδικό και έχει το δικό του ρυθμό ανάπτυξης. Ωστόσο, αν παρατηρήσουμε ότι η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις από τα στάδια τυπικής ανάπτυξης ή παρά τις παροτρύνσεις και τις προσπάθειες μας δε βλέπουμε σημαντική βελτίωση, ακόμα και με την έναρξη του σχολείου (παιδικός ή νηπιαγωγείο), τότε ο πρώτος ειδικός με τον οποίο θα πρέπει να συζητήσουμε τις ανησυχίες και τους φόβους μας είναι ο παιδίατρος του παιδιού. Εκείνος θα παραπέμψει το παιδί, αν το κρίνει σκόπιμο, για μια περαιτέρω και πιο επισταμένη αξιολόγηση στο λογοθεραπευτή.
Τα στάδια τυπικής ανάπτυξης του λόγου και της ομιλίας που παρουσιάζονται παρακάτω, αποτελούν παγκόσμια ορόσημα που βασίζονται σε επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες πολλών χρόνων και αφορούν το μέσο όρο των παιδιών της κάθε ηλικιακής ομάδας.
- 0-6 μηνών
-Χρησιμοποιεί το κλάμα αρχικά για να εκφράσει ζωτικές ανάγκες ( πείνα, δίψα, πόνο) και στη συνέχεια το διαφοροποιεί προκειμένου να εκφράσει διαφορετικές ανάγκες.
-Αντιδρά στους ήχους.
-Στρέφει το κεφάλι του προς την πηγή του ήχου.
-Χαμογελάει όταν του μιλάνε και έχει έντονη βλεμματική επαφή.
-Παράγει ήχους και χρησιμοποιεί και χειρονομίες, είτε ως αποτέλεσμα μίμησης είτε για να εκφράσει τα συναισθήματα του είτε για να επικοινωνήσει τις ανάγκες του.
-Επαναλαμβάνει τους ίδιους ήχους.
-Χρησιμοποιεί τα φωνήματα /b/, /p/ και /m/.
-Ποικίλει σε ύψος και ένταση η φωνή του.
7-12 μηνών
-Καταλαβαίνει απλές εντολές.
-Καταλαβαίνει το “ναι” και το “όχι”.
-Καταλαβαίνει και αποκρίνεται στο όνομα του.
-Ακούει, μιμείται και χρησιμοποιεί μεγαλύτερη ποικιλία ήχων.
-Αναγνωρίζει λέξεις που σχετίζονται με συνηθισμένα γι’ αυτό αντικείμενα.
-Αρχίζει να συνδυάζει τους ήχους μεταξύ τους και να παράγει μία ακατάληπτη ομιλία.
-Παράγει τις λέξεις “μαμά” και “μπαμπά”.
13-18 μηνών
-Το εκφραστικό του λεξιλόγιο εμπλουτίζεται και διαθέτει 3-20 και πλέον λέξεις (κυρίως ουσιαστικά).
-Καταλαβαίνει πολύ περισσότερες λέξεις από αυτές που μπορεί να εκφράσει.
-Παρουσιάζει περισσότερη ηχολαλία.
-Καταλαβαίνει απλές οδηγίες και προτάσεις.
-Συνδυάζει λεκτική (μη καταληπτή) και μη λεκτική (χειρονομίες) επικοινωνία, κυρίως για να ζητήσει με το δικό του τρόπο τα περισσότερα από τα αντικείμενα που θέλει.
-Ενισχύεται η προσωδία της ομιλίας του, μιμούμενο τα πρότυπα των ενηλίκων.
-Αναγνωρίζει 1-3 μέρη του σώματος του.
19-24 μηνών
-Το εκφραστικό του λεξιλόγιο εμπλουτίζεται και περιλαμβάνει 50-100 και πλέον λέξεις. Με αποτέλεσμα να μπορεί να ονομάζει ακριβώς αρκετά οικεία αντικείμενα όταν το ρωτάμε “Τι είναι αυτό;” και να λέει το όνομα του.
-Το αντιληπτικό του λεξιλόγιο περιλαμβάνει 300 και πλέον λέξεις.
-Χρησιμοποιεί προτάσεις με 2-3 λέξεις και αρχίζει να συνδυάζει ουσιαστικά με ρήματα.
-Αρχίζει να χρησιμοποιεί τις αντωνυμίες “εγώ”, “εμένα”, “εσύ”.
-Χρησιμοποιεί τη σωστή προσωδία για να ρωτήσει.
-Στην επικοινωνία του χρησιμοποιεί πιο συχνά λέξεις και λιγότερο μη καταληπτή ομιλία.
-Είναι 25 – 50% κατανοητό στους ξένους.
-Ακολουθεί πιο σύνθετες οδηγίες.
-Κοιτάζει με ενδιαφέρον εικονογραφημένα βιβλία και δείχνει ή κατονομάζει (όταν μπορεί) αρκετά από αυτά που βλέπει.
-Του αρέσει και μπορεί να παρακολουθήσει μια ιστορία ή ένα παραμύθι, για λίγη ώρα.
-Αναγνωρίζει 5 μέρη του σώματος.
2-3 ετών
-Παρουσιάζει μία ραγδαία εξέλιξη στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας του, σε όλους τους τομείς αυτών.
– Το εκφραστικό του λεξιλόγιο περιλαμβάνει 50-250 και πλέον λέξεις. Με αποτέλεσμα να ζητάει τα αντικείμενα με το όνομά τους, να απαντά σε απλές ερωτήσεις και να εκφράζει την ανάγκη του για τουαλέτα.
– Το αντιληπτικό του λεξιλόγιο περιλαμβάνει 500-900 και πλέον λέξεις. Συνεπώς καταλαβαίνει πολύ περισσότερα από αυτά που ακούει να λέγονται.
-Χρησιμοποιεί προτάσεις βασικής δομής (Υποκείμενο- Ρήμα- Αντικείμενο).
-Κάνει απλές ερωτήσεις 1-2 λέξεων.
-Καταλαβαίνει το “ένα” και τα “πολλά”.
-Χρησιμοποιεί μερικές προθέσεις, άρθρα, βασικά ρήματα στον ενεστώτα και μερικά στον αόριστο, το βοηθητικό ρήμα “είναι”, πληθυντικό αριθμό, κτητικές αντωνυμίες και προστακτική.
-Εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την ηχολαλία όταν συναντά δυσκολίες στο λόγο.
-Ο λόγος του είναι καταληπτός 50 – 75% από ξένους.
-Αναγνωρίζει και κατονομάζει διάφορα μέρη του σώματος.
-Του αρέσει πολύ να ακούει μικρές ιστορίες, παραμύθια και τραγούδια.
-Ενισχύεται ακόμα περισσότερο η προσωδία και μιλάει με δυνατή φωνή.
-Χρησιμοποιεί περίπου 27 φωνήματα, εκ των οποίων εκφέρονται σωστά όλα τα φωνήεντα και τα σύμφωνα σε αρχική θέση.
-Παρουσιάζει πολλαπλά γραμματικά λάθη.
3-4 ετών
-Η ομιλία του παιδιού αρχίζει να πλησιάζει περισσότερο την ομιλία των ενηλίκων, σε ότι αφορά τη γραμματική και το συντακτικό.
-Το εκφραστικό του λεξιλόγιο περιλαμβάνει 800 – 1500 λέξεις. Με αποτέλεσμα να χρησιμοποιεί την ομιλία για να εκφράσει τα συναισθήματα του, να απαντάει σε απλές ερωτήσεις (ποιος, τι, που, γιατί) και να ρωτάει ζητώντας λεπτομέρειες στις απαντήσεις.
-Το αντιληπτικό του λεξιλόγιο περιλαμβάνει 1200 – 2000 λέξεις.
-Καταλαβαίνει τη λειτουργία των αντικειμένων.
-Καταλαβαίνει τις αντίθετες έννοιες (σταματώ – ξεκινώ, μέσα – έξω, μικρό – μεγάλο).
-Ακολουθεί πιο σύνθετες εντολές που περιλαμβάνουν 2-3 μέρη.
-Χειρίζεται επιδέξια τους ενήλικες και παρατηρεί ακόμα περισσότερο.
-Χρησιμοποιεί πιο σύνθετες προτάσεις 4-5 λέξεων, χρησιμοποιώντας κατάλληλα το “είμαι”, το “είναι” τον ομαλό πληθυντικό, τις κτητικές αντωνυμίες και τα ρήματα στον αόριστο.
-Έχει αίσθηση του παρελθόντος και του μέλλοντος.
-Η γραμματική βελτιώνεται αισθητά αν και επιμένουν ακόμα κάποια λάθη.
-Ο λόγος είναι 80% καταληπτός από ξένους.
-Βάζει δύο γεγονότα σε χρονολογική σειρά.
-Συμμετέχει σε συζητήσεις.
4-5 ετών
-Έχει κατακτήσει εκφραστικό λεξιλόγιο 900-2000 και πλέον λέξεων. Με αποτέλεσμα να μιλάει με μια συχνότητα περίπου 186 λέξεων το λεπτό, να απαντά σε σύνθετες ερωτήσεις που αποτελούνται από 2 μέρη, να ρωτά για τις έννοιες των λέξεων και να συζητάει σχετικά με τις εμπειρίες του στο σχολείο, σε σπίτια φίλων κτλ.
-Διαθέτει αντιληπτικό λεξιλόγιο 2800 και πλέον λέξεων.
-Χρησιμοποιεί γραμματικά σωστές σύνθετες προτάσεις 4-8 λέξεων, χρησιμοποιώντας σωστά πλέον τις κτητικές αντωνυμίες, το μέλλοντα χρόνο και τα συγκριτικά μορφήματα.
-Μειώνεται σημαντικά ο αριθμός των συνεχών ηχητικών παραλείψεων και των υποκατάστατων και ο συνολικός αριθμός των επαναλήψεων.
– Δίνει προσοχή σε μια μεγάλη ιστορία, απαντά σε απλές ερωτήσεις σχετικά με αυτή και μπορεί να την αναδιηγηθεί με ακρίβεια.
-Ο λόγος του είναι συνήθως καταληπτός από τους ξένους, αφού μπορεί και παράγει πλέον με ακρίβεια το 90% των συμφώνων.
-Κατανοεί τις έννοιες των αριθμών έως το 3 και μετράει μηχανικά ως το 10.
-Αναγνωρίζει 1-3 χρώματα.
5-6 ετών
-Έχει κατακτήσει αντιληπτικό λεξιλόγιο περίπου 13000 λέξεων.
-Χρησιμοποιεί προτάσεις με λεπτομέρειες, με συνδέσμους, παρελθόντα και μέλλοντα χρόνο κατάλληλα.
– Απαντά λεκτικά στο “Γεια” και στο “Τι κάνεις;”, ανταλλάσσει πληροφορίες και κάνει ερωτήσεις χρησιμοποιώντας και το “Πώς”.
-Επικοινωνεί εύκολα με ενήλικες και άλλα παιδιά.
-Ακολουθεί εντολές που αποτελούνται από 3 μέρη.
-Αναδιηγείται με ακρίβεια μια ιστορία.
-Τραγουδά ολόκληρα τραγούδια και απαγγέλει παιδικά ποιηματάκια.
-Ονομάζει 6 βασικά χρώματα και 3 βασικά σχήματα.
-Ονομάζει τα αντίθετα.
-Ονομάζει σειροθετημένα τις ημέρες της εβδομάδας.
-Μετράει μηχανικά ως το 30.
6-7 ετών
-Έχει αντιληπτικό λεξιλόγιο περίπου 20000 λέξεων.
-Χρησιμοποιεί προτάσεις 6 λέξεων περίπου, τις οποίες οργανώνει σωστά συντακτικά, με περισσότερα κατάλληλα μορφολογικά στοιχεία και σωστή χρήση της παθητικής φωνής.
-Οι περιγραφές του γίνονται πιο σύνθετες.
-Απολαμβάνει και αρκετές φορές επιδιώκει τις συζητήσεις.
-Κατανοεί τις έννοιες “αριστερά” και “δεξιά”.
-Κατανοεί τις περισσότερες έννοιες του χρόνου.
-Απαγγέλει το αλφάβητο.
-Μετράει μηχανικά ως το 100.
-Τοποθετεί κατά σειρά αριθμούς.
-Αναγνωρίζει και κατονομάζει μεμονωμένα κάποια γράμματα, αριθμούς και νομίσματα.
- (©ΣΕΛΛΕ www.selle.gr)